Die poësie van reis

Truth is, I've never been to America.

Like everyone else, it's entered my bloodstream in films, in dreams, and in wars...

- Amjad Nassar

My eerste & enigste besoek aan New York was in Junie 1987. Ek het ’n tyd lank al gespaar vir die reis toe ’n vriend wat in New York bly aangebied het om vir my kaartjie te betaal & te reël vir goedkoop verblyf. Dié aanbod ten spyt het maande verbygegaan voordat ek genoeg moed bymekaar geskraap het om die nes te verlaat. Ek was 28.

New York het vir my ’n betowering ingehou vandat ek kan onthou. Ek het op laerskool reeds van die stad begin bewus raak. Net die noem van sy naam het my hart in my borskas laat bons. Mettertyd is my verwagtings & fantasieë aangevul deur foto’s in tydskrifte & boeke. Ek kon nooit genoeg kry van lugfoto’s nie. Ek kon vir ure staar na die strate uitgelê met die wiskundige presisie van ’n ruitekaart, of nalees oor die beroemde geboue wat opstu in die vliegtuigbestippelde lug. Die vertikale stad. Ek het ’n onverklaarbare verbintenis met die stad gevoel, & daarmee saam die wete dat ek dit eendag sou besoek, & die naelstring wat ons verbind sou verstaan.

The construction rises and with it the crane, as if
the building were being lifted up off the ground
by its pigtail. It is hard to take it seriously.

The buildings are glowing with electricity; their evenly
cut-out windows are like a stencil. Under awnings
the papers lie in heaps, delivered by trucks.
It is impossible to tear oneself away from this spectacle.

[Annie Dillard: "Mayakovsky In New York: A Found Poem"]

Ek het in ’n goedkoop hotel gebly, ’n digterlike krot aan die hoër Westekant. Die voorportaal was groots op ’n opgesmukte manier, met ’n marmervloer, ’n sirkel goudbeskilderde suile & ’n hoë plafon. Maar die oomblik as die deure van die lankmoedige hysbak agter jou toe ratel & die reuk van ou urine in jou neusgate opstuif, besef jy dat jy die beskawing agtergelaat het.

Die kamer was Spartaans: yl gemeubileer met ’n uitgesakte bed, verinneweerde stoel en ’n roesbevlekte wasbak teen die muur. Die mat was gedaan & gevlek, plek-plek losgetrek van die vloer & die vloerlys. Die mure was nie in ’n beter toestand nie met verf wat afskilfer en watervlekke. Daar was een klein badkamer in die gang, met ’n stort (meestal kouewater), toilet & wasbak wat ek met die res van die ander inwoners op die vloer gedeel het, een van hulle ’n wilde, intimiderende Indiaan met swart vloeiende hare. Ek was absoluut gek oor elke klein detail. Hier was ’n kamer waarin daar gelééf is, ’n plek van swaarkry, ’n plek waar ek kan skryf, a room with a view.

Maar meer as amper enigiets anders het die moltreine my bekoor. Hoe hulle voortspoed deur die ondergrondse tonnels, met die reuk van osoon waar elektriese vonke spring. Ek was gek oor die moltreinkarre tot oorlopens toe volgepak vieruur in die middag, die intieme stamp & skuur teen vreemdelinge, die heimlike oogkontak, die geklingel van die moltreinmunte in my sak, of om net buite te wees, op die besige sypaadjies met die moltreine verbydonderend onder my voete onderweg op die maat van onkenbare tydroosters.

Nes die stad kon ek beswaarlik slaap. Ek was onuitputbaar in my najaag van onmiddellike gratifikasie. In 42ste straat, 'n blok of wat van Times Square was die porno-nagklub waar die eienaar my werk as een van sy dansers aangebied het. In Greenwich Village die talle laatnagkroeë & bookshops (nie te verwar met die meer tradisionele book stores nie).

You stay. Yet she is occupied, apart.
Out of a mist the river turns to see
Whether you follow still. You stay. At evening
Your blood gains pace even as her blood does.

[Thom Gunn: "In praise of cities"]

Poësie is die reisliteratuur van die verbeelding. Soos ’n foto kan ’n gedig die oomblik vaslê. Dit is ’n poskaart aan jouself. Ek het opsetlik nie ’n kamera saamgevat nie want ek wou soveel as moontlik onthou. In stede daarvan het ek ’n klein notaboekie in my hempsak saamgedra om gedagtes of ingewings in te noteer. Beelde of frases wat by my opkom. En ek het gedigte geskryf; dit was die regte stad om dit in te doen. New York is per slot van rekening die middelpunt van Amerikaanse digkuns, & huisves op enige gegewe oomblik die grootste konsentrasie digters in die land.

Walt Whitman

Ek het New York verken lank voordat ek dit besoek het, deur die gedigte van digters soos Hart Crane, Allen Ginsberg, Walt Whitman, Thom Gunn & Lorca. Lorca se “Ode to Walt Whitman” bly vir my een van die mooiste & indrukwekkendste gedigte van die 20ste eeu:

By the East River and the Bronx
boys were singing, exposing their waists
with the wheel, with oil, leather, and the hammer.
Ninety thousand miners taking silver from the rocks
and children drawing stairs and perspectives.

But none of them could sleep,
none of them wanted to be the river,
none of them loved the huge leaves
or the shoreline's blue tongue.

By the East River and the Queensboro
boys were battling with industry
and the Jews sold to the river faun
the rose of circumcision,
and over bridges and rooftops, the mouth of the sky emptied
herds of bison driven by the wind.

But none of them paused,
none of them wanted to be a cloud,
none of them looked for ferns
or the yellow wheel of a tambourine.

Ek ontdek nog steeds die stad deur gedigte & foto’s. Heel onlangs kom ek af op ’n gedig van die Jordaniese digter Amjad Nasser, geskryf ná die gebeure van 11 September:

Amjad Nasser

But before what happened had happened –
I mean, before those towers were turned into twin lifts to the apocalypse,
sundering the world into two worlds: one world of sand, one world of water –

I wanted to be
one of those poets
who blasted New York.

Truth is, I'd already written this poem in my head.
Part of that distinguished tradition, after Lorca –
driven by Whitman rather than Gibran –

Lorca who taught us to fire poems like darts
deep in the great apple's flesh –
that cobra of money and sex, that vast Babeltower of newness and nowness –

["An Attempt at a Poem for New York"]

Nuyorican Poets Cafe

Miguel Piñero het grootgeword in die strate van New York, & is tronk toe na ’n inbraak. Terwyl hy in die tronk was, het hy Short eyes geskryf, ’n toneelstuk wat ná sy vrylating verfilm is & talle toekennings ontvang het. Hy het ook vir ’n tyd lank gedigte & draaiboeke geskryf terwyl hy ’n droombestaan gevoer het. Piñero het egter weer dwelms begin gebruik & uiteindelik haweloos gesterf.

well I thought of the pope
welfare hopes
then I thought of the pope again
whose sexual collar musta been tighter
than a pimp's hat band
yeah
that brought a warm beer smile to this
wasteland the mirror called my face
ya see
I left my faith in a mausoleum
when my inspiration ran off with
a trumpet player
who wore double knit suits and stacy adam shoes
this girl left me so broke
my horoscope said
my sign was a dead dog in the middle
of the road
yeah
the morning will be giving up to the noon
and soon I'll hear winos and junkyard dogs
howling at the moon
made the shadows
dance
at jake's juke saloon
as a battalion of violet virgins
sang tunes
of deflowered songs
men poured their
fantasies of lust into young boy's
ears
car stolen
whizzed by
crying hard luck tears in beers
the love conflict of air conditioned
dim lit motel rooms
rumpled sheets with blood stains
explain
my yesterday night of mind

["New York City Hard Time Blues"]

Miguel Piñero is op 16 Junie 1988 aan sirrose van die lewer dood, & sy asse uitgestrooi in Lower East Side Manhattan soos hy versoek het.

Just once before I die
I want to climb up on a
tenement sky
to dream my lungs out till
I cry
then scatter my ashes thru
the Lower East Side.

So let me sing my song tonight
let me feel out of sight
and let all eyes be dry
when they scatter my ashes thru
the Lower East Side.

[A Lower Eastside Poem]

In 2001 het Piñero geopen in rolprentteaters in Amerika. Die film is geskryf & geregisseer deur die Kubaanse filmmaker Leon Ichaso, met Benjamin Bratt in die hoofrol nadat akteurs soos John Leguizamo, Benicio Del Toro, Marc Anthony & Johnny Depp dit van die hand gewys het vanweë die uitbeelding van seks tussen volwassenes & kinders.

Maar Piñero was geen slagoffer nie. Hy het as 13-jarige reeds ouer mans in pornoteaters ge-hustle vir geld & as volwassene ’n aantrekking tot dié soort straatkinders behou. As deel van sy navorsing het Ichaso gesels met Miguel Algarin, die enigste oorlewende lid van die oorspronklike Nuyorican Poets Cafe. Die ander is almal vermoor, dood in die tronk of aan Vigs.

New York is ’n baie veeleisende minnaar, wat niks halwerweë aanvaar nie, maar jou volle aandag eis. Soos ’n vergrootglas oordryf dit alles wat jy voel.

She presses you with her hard ornaments,
Arcades, late movie shows, the piled lit windows
Of surplus stores. Here she is loveliest;
Extreme, material, and the work of man.

[Thom Gunn: "In praise of cities"]

As poësie gedefinieer kan word as die ver-vreemd-ing van wat bekend is, kan dieselfde gesê word van reis. ’n Groot deel van die opwinding van reis is om ’n vreemdeling te wees in ’n vreemde plek, & alles opnuut te ontdek.

Oliver Wendell Holmes, die ondergrondse apteker van San Francisco van die Sestiger-hippie-jare het op ’n keer opgemerk: “A mind that is stretched by a new experience can never go back to its old dimensions.” Amen.

(C) Johann de Lange, 2010