Johann de Lange - Oom Niek / Uncle Nick

Jack D. Cowan - Friendship

Oom Niek was ’n blikslaer,
’n fris man met fiks seuns
wat hy tot in die afgrond bederf:
rofstoeiers, boksers, drie reuns
baldadig op & om die werf,

altyd met stukkende kneukels,
’n blouoog of bloedneus
wat hulle dra soos ’n waarmerk,
dié medaljes van die vlees,
vlugtiger as ’n anker op ’n skouervlerk

getatoeëer, tydeliker as ’n moedervlek.
Tant M. ry haar seuns van uitdun
na toernooi, na kompetisie. Sy verbind
hulle vuiste voor ’n geveg begin,
draai gebreekte arms & bene met ’n splint.

stal die trofees uit in ’n vertoonkas.
In die saal, hande op die stuurstang
was hulle vir my soos donderende gode.
Die oudste, ’n swartkop, hou slange
in ’n hok, kobras, mambas, sy kleinode –

die vel van een glip koud & droog
van sy hand in myne, ’n soort akkoord.
Ons kuier dié dag op die plaas,
& Tant M stuur my die boord
in met ’n mandjie om inderhaas

perskes te gaan pluk vir nagereg.
Met die middagson in my nek
sirkel ek ’n kaalgatperskeboom.
Dan, terwyl ek taai vingers aflek,
meteens van agter af: Oom

Niek se twee growwe hande
oor my oë, sy verslaande reuk-
water, sy lyf smoorwarm
styf teen my. Hy steek
’n harige voorarm

uit om die hoë rooiwang-
perskes te pluk, talm
voor hy twee volrondes wat rus
in sy eelterige palm
in my mandjie sit & doelbewus

albei hande om my heupe
& onder my kortbroekrek inglip
& my beet kry. Hy druk hard
teen my kruis, sy lip
teen my oor, & sy hart

wat tamboer. “Ons geheim,”
fluister hy skor & effens geswael,
voor ek oor duwweltjies, leivore
& warm sand terug nael,
die sonbesies se boetpsalm in my ore.


Johann de Lange


***


Uncle Nick

Uncle Nick was a blacksmith,
a sturdy man with robust boys
he spoilt something rotten:
wrestlers, boxers, three hounds
rowdy on & around the yard,

always with bruised knuckles,
a black eye or bloody nose
which they carry like a blason,
these medals of the flesh,
more fleeting than an anchor tattooed

on a shoulderblade, or a birthmark.
Aunt M hauls her sons from heat
to match, to tournament. She bandaged
their fists before a fight,
fixed broken arms & legs with a splint,

& showed off trophies in a display cabinet.
In the saddle, hands on the handle bar
they were like thundering gods to me.
The eldest, a dark-head, kept snakes
in a cage, cobras, mambas, his treasure –

the skin of one slipped cold & dry
from his hand to mine, a shared pleasure.
We visited the farm that day,
& Aunt M sent me to the orchard
in haste with a basket

to pick peaches for dessert.
With the midday sun in my neck
I circled a nectarine tree.
Then, while licking sticky fingers,
suddenly from behind: Uncle

Nick’s two coarse hands
over my eyes, his faded scent,
his body sultry-hot
pressed against mine. He reached
up with a hairy forearm

to pick the blushing
peaches higher up, lingered
before he dropped two fleshy globes
resting in his calloused palm
into my basket & deliberately

placed both hands on my hips
then slipped them into my shorts
& grabbed me there. He pressed hard
against the small of my back, his lips
against my ear, & his heart

drumming. “Our secret,”
he whispered hoarsely & slightly tipsy,
before I ran across devil’s thorns, irrigation furrows
& scalding sand to the house,
she cicadas’s penitential psalm in my ears.


Translated by the poet

Johann de Lange - Sonnet by donkermaan

Donkermaan in die arms van die nuwemaan

Sonnet by donkermaan
Johann de Lange

Snags by donkermaan
lê ek ingebed in die onthou
van lywe & leegtes
& die leegtes van lywe
wat my gebede & beddens vul

my in trou & ontrou
vashou, of by die gloed
van ’n digterlike maan
met die brons beloftes
van bloed nogmaals kul:

julle laat ek een-een gaan
want my woorde lê beenwit
waar die lug te dun is vir liefde
& wyn tussen bedrywe verslaan

Johann de Lange

Liu Xiaobo - In die geselskap van stof

Liu Xiaobo

In die geselskap van stof

- vir my vrou, wat dag na dag wag

Niks bly vir jou oor nie. Jy wag op my

in die geselskap van stof

wat opgaar in elke hoekie van ons huis –

jy hou die gordyne dig

sodat die sonlig nie jou stilte versteur nie.

Stof vul die woorde op die boekrak

die patrone op die tapyt

en jou briewe aan my –

jy los fyn spore van stof

met die punt van jou pen.

My oë brand by die lees daarvan.

Die ganse dag lank sit jy stil

gaan nerens heen nie

sodat jy nie die stof onder jou voete vertrap nie.

Jy haal rustig asem

en weef ’n storie met jou stilte.

Stof is jou getroue metgesel

in hierdie verstikkende tye.

Stof vul jou blik, jou asem,

jou tyd. Dag na dag

stapel dit op van jou voetsole

tot by jou borskas, jou keel

die graf wat jy koester in die dieptes van jou gees.

Die graf is jou rusplek

waar jy onverstoor kan wag op my.

Jy bemin die stof

waar jy op my wag

in donkerte, in stilte, in versmoring.

Jy wag vir my in die geselskap van stof –

lê die sonlig af, die roering van lug,

kokon jouself dig in stof.

Slaap so tot ek terugkeer

wanneer jy sal opstaan

die stof sal áfstof van jou vel

jou gees

in ’n wonderwerk van herrysenis.

Vertaal deur Johann de Lange

***

In the Company of Dust

- to my ever-waiting wife

You have nothing. You wait for me

in the company of dust

which fills every corner of our home –

you don’t want to draw the blinds

for the sunlight to stir

your peace.

Dust fills the words on the bookshelf

the patterns on the carpet

and your letters to me –

you like to leave traces of dust

with the tip of your pen.

My eyes tingle at the sight of it.

All day you sit still

you refrain from walking

lest you crush the dust at your feet.

You breathe calmly

weaving a story with your silence.

Dust is your loyal companion

in these suffocating times.

Dust fills your glance, your breath,

your time. Day after day

it piles up from the soles of your feet

to your chest, your throat

it nurses the grave in the depths of your soul.

The grave is your resting place

wait for me where you will be undisturbed.

You’re in love with dust

you wait for me

in darkness, in peace, in suffocation.

Wait for me in the company of dust –

refuse the sun, the breeze,

cocoon yourself in dust.

Sleep until I come back

you will rise

brush away the dust on your skin

in your soul

in a miracle of resurrection.

Translated by Nicolette Wong and Oswald Chan

Die Hertzogprys vir poësie 2011

Omslagontwerp: Christiaan Diedericks

Die toekenning van die Hertzogprys vir poësie aan Die algebra van nood is 'n onverwagse & baie plesierige hoofstuk in die storie van 'n bundel waarvan die ontvangs groot verdeeldheid gebring het onder resensente. Van lesers was daar 'n gulhartiger ontvangs & getroue volgelinge van my werk het ruimskoots vir die "slings and arrows" vergoed met ruimhartige reaksies.

My uitgewer & goeie vriendin Alida Potgieter (wat sedert Vreemder as fiksie deur vuur geloop het vir my & heeltemal skokvas geraak het in die proses) het baklei vir 'n omslag wat baie gevrees het lesers sou vervreem. Dit bly vir my nog een van die mooiste omslae van enige van my boeke. Dit het my vir die eerste keer aan die werk van Christiaan Diedericks bekendgestel, & ek het sedertdien 'n ywerige versamelaar van sy werk geword.

Daar het 13 jaar verloop tussen die publikasie van my laaste digbundel, Wat sag is vergaan, in 1995 & Die algebra van nood in 2009. In dié dertien jaar het ek nie op my hande gesit nie. Ek het aanhou skryf maar die behoefte om te publiseer, was nie meer daar nie. Op 'n stadium het ek H&R genader oor die moontlikheid van 'n keusebundel aangesien al my bundels uit druk was & ek dikwels deur lesers & universiteite genader is rondom die beskikbaarheid & gebruik van my werk. H&R was baie geesdriftig, mits ek so 20-30 nuwe verse het om by te voeg as aansporing vir voornemende kopers.

Ek het omtrent 200 gedigte in my vriend prof. Henning Snyman se hande gestop & gevra dat hy my help om 20 gangbares te kry waaraan ek dalk kan werk sodat hulle by die keusebundel gevoeg kan word. Dit was hy wat H&R gekontak het & gesê het daar is 'n bundel iewers tussen al daardie gedigte & dat die keusebundel vir eers kan wag. Ek was maar langtand vir die idee, want die gedigte was te veel & wydlopend vir my om 'n bundel te visualiseer & dit sou beteken dat ek die lang & moeilike pad sou moes loop van kies, orden & slyp, van gestalte gee aan 'n bundel. Maar toe ek eers begin het, toe ek eers 'n seleksie gemaak & die verskillende afdelings aangelê het, het daardie ou energie ingeskop & die plesier van worstel met 'n manuskrip het oorgeneem. Ek het báie hard, maar báie lekker gewerk aan die bundel.

Henning het kort-kort 'n nuwe weergawe van die manuskrip gekry, & ook vriendin Joan het insette gelewer. Toe ek klaar was, het ek besef daar bly een stap oor: ek het sedert my debuut dikwels die manuskripte van my bundels vir André Brink ter insae gestuur omdat ek groot waardering & respek het vir hom as poësieleser. Sy reaksie op die manuskrip van Die algebra van nood het onmiddellik ál my vrese & onsekerheid besweer. In 'n e-pos aan my skryf hy:

Beste Johann

Nie ‘n “bespreking” nie! Net ‘n dankiesê. Vir wat, dink ek al meer, waarskynlik die beste is wat jy nog geskryf het. Jisses, dis mooi! Die soek na heiligheid en skoon-heid, die visenteer van skaduwees, die verkenningstogte deur die dood, die altyd bewus bly van verganklikheid, die deernis met mens-wees, die in-dig na die pit toe – tot in die kleinste verse, soos die groot “Rembrandt”, die odes en palinodes, die her-dink en óór-dink en deur-dink van vroeër digters… Dit alles is ‘n fees van herkenning, en tegelyk van nuwe kennismaking. ‘n Enkele keer was daar ‘n vragie:  iets hinderlik oorbodigs omtrent die frase “eensame isolasie”? Jou gebruik. ‘n paar keer, van “fonkel” eerder as “vonkel”?

Nie vir ‘n oomblik hoef jy bekommerd te wees oor trefsekerheid nie. Dis ‘n glansende bundel dié. En daarom, regtig, net DANKIE. (My enigste werklike jammerte is dat ek dit nie vroeër kon gesien het om in te sluit in die nuwe Verseboek wat nou by die drukker is nie. Maar uiteindelik maak dit seker ook nie saak nie: hy kan rustig en gloeiend wag op die volgende.

Daarom hoop ek jy sal vergewe dat dit nie ‘n deurdagte besinning is dié soos wat jy ongetwyfeld verdien nie. Maar die dankie kom diep uit die hart uit. Ek kan nie wag om dit in my hande te hou nie. Hoop dis binnekort!

Baie hartlike wense,

André

Dié bekroning is die eerste keer sedert 1937 met I.D. du Plessis se bekroning vir Vreemde liefde dat die Hertzogprys vir poësie aan 'n gay bundel/digter toegeken word. Ek neem die prys eweneens in ontvangs namens die generasie van Tagtig wat, met die uitsondering van Etienne van Heerden, tot dusver grootliks verwaarloos & oor die hoof gesien is.

Johann de Lange
Kaapstad, 27 Maart 2011


Lees ook:
Susan Cilliers - De Lange kry Hertzogprys
Joan Hambidge - Van rand tot kanon [Die Burger]
Joan Hambidge - Suiwerheid van intense paradoks [Beeld]
Hertzogprys-fokus Johann de Lange [LitNet]
Aankondiging Akademiepryse 2011 [Die Afrikaanse Taalraad]
Johann de Lange wen 2011 Hertzogprys vir Poësie [Versindaba]
Hertzogpryswenner vir poësie is …[De Kat]
De Lange wen Hertzogprys [Volksblad]
Akademie vereer skrywers [Die Burger]

Notule Afrikaanse skrywersvergadering

Notule van Afrikaanse skrywersvergadering gehou op Saterdag 12 Maart 2011 om 16:30  by Protea Boekwinkel, Stellenbosch.

Teenwoordig: Christine Barkhuizen-Le Roux, Andries Bezuidenhout, Zandra Bezuidenhout, Breyten Breytenbach, Kerneels Breytenbach,  Willemien Brümmer, Karin Brynard, Marga Collings, Braam de Vries , Izak de Vries, Louis Esterhuizen, Engemi Ferreira, Francis Galloway, Rachelle Greeff, Marlise Joubert, Anna Kemp, Amanda Lourens (notule), Danie Marais, Martie Meiring, Petrovna Metelerkamp, Johan Myburg, Pieter Odendaal, Desmond Painter, Jo Prins, Nicol Stassen, Hein Viljoen en Ingrid Winterbach.

Konstituering

Louis Esterhuizen (LE) verwelkom alle teenwoordiges.  Hy noem dat die vergadering nie ‘n Protea-inisiatief is nie en dat hy in sy persoonlike hoedanigheid teenwoordig is. Hy doen enkele bedankings, o.a. Delheim wat wyn beskikbaar gestel het, Amanda Lourens (AL) wat die notule hou om na belanghebbendes  te versprei asook die Protea-personeellid wat beskikbaar sal wees om te help met boekverkope.

LE  sê dat die aanwysing van ‘n gespreksleier die eerste stap is en vra voorstelle in hierdie verband. Nadat Kerneels Breytenbach (KB) aandui dat hy nie beskikbaar is nie, word LE eenparig deur die vergadering as gespreksleier aangewys.  ‘n Presensielys word gesirkuleer.

Agtergrond

LE stel dat die agtergrond en aanloop tot die vergadering bekend is, naamlik die debat wat ontstaan het na Media24 se besluit om een nasionale boekeredakteur aan te stel.  Hy stel voorts dat hierdie besluit as ‘n fait accompli beskou moet word, maar dat hierdie vergadering gefokus moet wees op hoe skrywers hulle gaan posisioneer in ‘n veranderende mark.  Die vergadering word voorts gestruktureer deur ‘n aantal besprekingspunte wat vooraf deur LE geformuleer is.

Besprekingspunte

3.1 Behoefte aan ‘n organisasie wat as mondstuk vir skrywers kan funksioneer

As eerste besprekingspunt stel LE voor dat die vergadering besin oor die vraag of daar wel ‘n behoefte is aan ‘n organisasie as mondstuk vir skrywers.

KB wys daarop dat die Afrikaanse Skrywersgilde met die verdwyning van sensuur ontbind het omdat daar geen rede vir die organisasie se voortbestaan was nie.  Daar is tans egter geen liggaam  wat skrywers se stem verteenwoordig nie, en dus is daar tans ‘n behoefte aan so ‘n liggaam.

Izak de Vries (IdV) wys op die moontlikheid om Pretoria-PEN, wat lid is van die internasionale PEN-organisasie , as moontlike liggaam in te span.  Breyten Breytenbach sluit aan by IdV en wys daarop dat PEN as internasionale organisasie met internasionale resonansie in ‘n aantal lande bestaan.  In sommige lande bestaan daar ‘n “uitgeweke” liggaam naas die amptelike organisasie, sodat PEN as ‘n groot huis met allerlei vlakke beskou kan word.  Die organisasie is baie doeltreffend in lande soos Swede en die VSA.

BB stel aan die vergadering dat ‘n beoogde groepering vanuit die geledere van Afrikaanssprekende skrywers behoort te kom; dat dit nie enige taalgroep sal uitsluit nie, maar dat dit wel ‘n bepaalde vertrekpunt behoort te hê.

As eerste punt in sy betoog stel BB dat so ‘n organisasie skrywers in ‘n beter posisie sal plaas, bv. ten opsigte van Media24/Naspers, wat op ‘n patriargale wyse optree en skrywers beledig deur voor te gee dat hulle besluite vir die beswil van die literatuur sou wees, terwyl dit in wese ‘n afskaling is.  Met so ‘n organisasie sal skrywers ‘n beter kans hê om hul stem te laat hoor en gedeelde belange kan gedien word, deurdat die organisasie byvoorbeeld oor tantieme sal kan onderhandel.

As tweede punt noem BB dat Suid-Afrika hom tans in ‘n drukgang na totalitarisme bevind, met ‘n afname in dissidente en alternatiewe denke.  Skrywers moet individualiteit lewend hou en protes nie prysgee nie.  ‘n Skrywersorganisasie wat gemandateer is om namens skrywers te praat, is die enigste opsie.  Internasionale koppeling behoort ook aandag te geniet.

As laaste en belangrike punt noem BB dat sowat ‘n derde van die wit bevolking hulle tans in ellende en armoede bevind, sonder enige beskerming.  Skrywers kan byvoorbeeld wit plakkerskampe besoek om ‘n mate van waardigheid aan hierdie mense se bestaan te verleen - dus wisselwerking met die gemeenskap, maar nie as bloot ‘n eenvoudige vorm van politieke betrokkenheid nie.

Die vergadering steun hierdie drie sprekers se standpunte en kom tot die besluit dat daar wel ‘n behoefte is aan ‘n organisasie wat skrywers se belange verteenwoordig.

3.2 Die oogmerke van die beoogde organisasie

LE stel die oogmerke van die beoogde organisasie as tweede besprekingspunt aan die vergadering. Enkele vrae klink in hierdie verband: Sal skrywers en/of hulle belange bevorder word, of sal die boek bevorder word? Sal die organisasie uitsluitlik Afrikaans wees, of sal dit ook Engels insluit?  Hy wys daarop dat antwoorde op hierdie vrae lidmaatskap sal bepaal.  Indien die belange van die boek gedien word, sal uitgewers, resensente, akademici ens. ook betrek word.  Hierdie kwessies word later tydens die vergadering weer geopper en bespreek.

3.3 Die haalbaarheid van die beoogde organisasie

LE stel dat die kwessie van haalbaarheid aandag moet kry, aangesien so ‘n organisasie byvoorbeeld ‘n administratiewe persoon, ‘n kantoor, infrastruktuur en befondsing sal nodig hê, soos deur BB te kenne gegee is. Francis Galloway (FG) vra deur wie die Skrywersgilde befonds is, waarop BB antwoord dat die Gilde deur Naspers gefinansier is. Marga Collings (MC) vra watter moontlikhede daar wel bestaan om befondsing te verkry, waarop BB antwoord dat die amptelike steun van uitgewers nie wenslik is nie en dat dit stellig moontlik is om ‘n weldoener te vind. BB noem ook dat Charles Malan van mening is dat baie vermag kan word sonder ‘n vaste infrastruktuur, byvoorbeeld deur ‘n  gesentraliseerde webtuiste en ‘n  aanduibare persoon met ‘n telefoonnommer.

Hierop sê LE dat daar wel besin moet word oor die volle impak van ‘n moontlike organisasie, soos byvoorbeeld sigbaar kan raak in projekte, biblioteekdienste en betrokkenheid by die voorskryfmark. In so ‘n geval sal ‘n webtuiste nie voldoende wees nie en ‘n organisasie  met ‘n infrastruktuur sal nodig wees om dinge tot uitvoer te bring. LE noem as voorbeeld van ‘n doeltreffende organisasie die Vlaams Fonds voor de Letteren, wat vir hom die een uiterste op ‘n skaal van moontlike aksies verteenwoordig.  Die ander uiterste is om gewoon niks te doen nie.  Die beoogde organisasie se posisie op so ‘n skaal sal deur moontlike befondsers bepaal word.

FG noem dat die institusionalisering van die literatuur steeds toeneem.  Sy vra of NALN as moontlikheid oorweeg kan word om energieë bymekaar te bring - daar is ‘n bestaande infrastruktuur en sowat R500 000 beskikbaar vir navorsing.  MC sê dat ideologiese konnotasies liefs vermy moet word, waarop FG antwoord dat die ideologiese aspek altyd teenwoordig is.  MC noem as ideaal om by ‘n bestaande organisasie in te skakel; in wese gaan dit oor wat in die belang van boeke is.

LE som die verloop van die vergadering tot dusver op as: 1.) Daar is ‘n besliste behoefte aan ‘n organisasie; 2.) dit is haalbaar; en 3.) befondsing sal verkry kan word, gesien ook teen die agtergrond van die drasties verbeterde gesindheid teenoor Afrikaanse boeke. Ten opsigte van befondsing noem LE die volgende belangrike kwessies: 1.) Bronne moet geïdentifiseer word; 2.) befondsing moet korrek en professioneel benader word; 3.) die grootte van die verlangde befondsing sal afhang van die oogmerke van die organisasie; 4.) die mark vir befondsing sal vergroot word deur die insluiting van projekte, bv. geletterdheid; en 5.) ‘n loodskomitee sal die strategie ten opsigte van befondsing ondersoek.

KB noem op hierdie punt dat die probleme wat skrywers in die gesig staar, verreikend is. Staatspublikasies, veral op onderwysgebied, het die potensiaal om Afrikaanse skrywers te marginaliseer.  Dit gebeur toenemend dat skrywers van gehalte geïgnoreer word, terwyl mindere skrywers se werk as teksmateriaal uitgegee word.  ‘n Skrywersorganisasie sal so ‘n toedrag van sake kan teenstaan.

In antwoord op KB noem MC dat uitgewers se gebrek aan mag om teen die Suid-Afrikaanse regering op te staan, die sentrale probleem is. Omdat groot opvoedkundige uitgewers die risiko loop om aansienlike verliese te ly, is hulle huiwerig om hulle teenkanting te kenne te gee. 

Martie Meiring (MM) opper die punt dat befondsing nie ideologiese koppelings moet hê nie, waarop LE beaam dat die onafhanklikheid van die beoogde organisasie uiters belangrik is.  Die organisasie moet op eie bene kan staan, sonder uitgewers aan wie verantwoording gedoen moet word.  Dit sal die taak van die loodskomitee wees om befondsing te verkry, en hulle sal o.a. fondse, trusts en befondsing deur welgestelde persone in hierdie verband moet ondersoek.

3.4 Fokus van die organisasie: eksklusief Afrikaans of inklusief vir alle tale?

LE stel hierdie vraag aan die vergadering as ‘n kritieke besprekingspunt en noem dat die antwoord hierop implikasies vir befondsing het.  Daar is tans byvoorbeeld ‘n sterk patriotiese gevoel jeens Afrikaans. Die antwoord sal ook die struktuur en aard van die organisasie bepaal.

Danie Marais (DM) se gevoel is dat die beoogde organisasie  Afrikaans moet wees, maar gekoppel aan ‘n groter affiliasie.  Die organisasie moet Afrikaanse skrywers verenig en namens hulle praat, maar skakeling na buite is belangrik. Nicol Stassen (NS) wys die vergadering daarop dat die onmiddellike rede vir hierdie vergadering juis die marginalisasie van Afrikaanse skrywers deur Afrikaanse koerante is.  Ook kan daar nie namens Engelse skrywers gepraat word nie.  Engemi Ferreira (EF) meen dat die organisasie Afrikaans behoort te wees, en dat Engelse skrywers dan daarby kan affilieer.  Haar opinie is dat iets bereik kan word indien daar saamgegaan word met diegene wat reeds betrokke en aktief is.

Pieter Odendaal (PO) is nie ten gunste van ‘n Afrikaanse skrywersvereniging nie, en sê ook dat die kans skraal is om befondsing vanuit ‘n “suiwer” bron te verkry.  Hy noem dat Leon de Kock  en die SLiP-inisiatief ‘n skrywersorganisasie volkome steun, maar op voorwaarde dat skrywers in alle tale betrokke is.  Hierop antwoord EF dat sy ten gunste van ‘n Afrikaanse organisasie is.  BB wys die vergadering daarop dat ‘n nostalgie na verlore mag geen rol speel in die besluit om ‘n (Afrikaanse) organisasie op die been te bring nie. Die organisasie is nodig vir praktiese doeleindes in ‘n Stalinistiese omgewing waar Naspers en Media24 hulle mag probeer afdwing; so ook die Regering.  Skrywers deel dieselfde belange, en sal sonder ‘n organisasie wat hulle belange op die hart dra, aan die spreekwoordelike agterspeen suig.  BB reken dat daar iewers begin moet word, en dat geen verteenwoordigers van ander tale hierdeur verhoed word om saam te werk nie.  Skrywers durf egter nie die etiek van stilte toepas nie. BB pleit dan ook vir skrywers se betrokkenheid by die groter gemeenskap, en verwys in hierdie verband na suksesvolle gemeenskapsprojekte deur bv. Solidariteit Helpende Hand.

Andries Bezuidenhout (AB) noem dat daar twee dinge is wat Afrikaanse skrywers se omgewing spesifiek maak, naamlik: 1.) Die openbare ruimte word deur een maatskappy beheer, en 2.) ‘n groot deel van Afrikaanse lesers is vervreem van die lees van boeke.  Laasgenoemde moet reggestel word, en ‘n fundamentele rol van die organisasie sal wees om die probleme van ras te oorkom en nierassigheid in die praktyk uit te leef (as alternatief ten opsigte van die Regering se klem op ras).

IdV wys die vergadering op die versterkende rol van toegewyde werksaamhede  tesame met affiliasies, met spesifieke verwysing na die voorbeeld van RuDASA, wat ‘n stem gee aan mediese dokters wat in landelike gebiede werk. 

Die vergadering gesels vir ‘n wyle oor die kwessie van ‘n vakbond (word genotuleer onder punt 3.5), waarna KB voorstel dat die werksaamhede van die beoogde organisasie eers op Afrikaans en ‘n stem vir Afrikaanse skrywers fokus. Daarna kan die gesprek geopen word betreffende die insluiting van Engelse skrywers (wie se posisie eintlik slegter daar uitsien as dié van die Afrikaanse skrywers).  Daar sal dus ruimte gelaat word om ander in te sluit, maar Afrikaans sal die vertrekpunt wees.

LE sluit hierdie besprekingspunt af deur sy persoonlike mening te gee.  Die uitdagings waardeur die Afrikaanse letterkunde in die gesig gestaar word, verskil radikaal van die uitdagings voor die deur van die Suid-Afrikaanse Engelse of nasionale letterkunde.  As boekhandelaar bedien LE veral  Afrikaanse lesers en is ook op hulle gerig, vandaar dus die fokus op Afrikaans. Ook ten opsigte van Versindaba was daar druk om hierdie poësieblad oop te gooi vir ander tale en genres, maar die “pers koei”-beginsel geld hier: Wat jou onderskei, moet beskerm word.  Geen organisasie kan alles vir almal wees nie.  Die Afrikaanse letterkunde met ons lesers moet beskerm word.  Verskillende inisiatiewe kan ondersoek word, maar primêr moet Afrikaans as vertrekpunt geld.

LE vra hierop dat die vergadering stem oor die kwessie van ‘n Afrikaans gefokusde organisasie.  Die meerderheid van die vergadering is ten gunste daarvan, maar IdV en PO versoek dat hulle teenstem (m.a.w. vir  ‘n inklusiewe organisasie) genotuleer word.  PO stel voor dat ‘n verdere vergadering gehou word en dat ‘n ope uitnodiging aan alle Suid-Afrikaanse skrywers gerig word.  Johan Myburg (JM) stel voor dat ‘n werkkomitee spesifiek kyk na samewerking met ander organisasies, en dat hierdie komitee tydens ‘n volgende vergadering verslag doen oor moontlikhede in hierdie verband.

3.5 Die aard van die beoogde liggaam

LE stel die volgende kwessie aan die orde, naamlik wat die aard van die beoogde organisasie moet wees: ‘n unie, ‘n organisasie, ‘n vereniging, ‘n gilde of ‘n vakbond?

LE wys daarop dat ‘n vakbond regsimplikasies het - daar is byvoorbeeld hofaansoeke nodig en die organisasie het regsgeldigheid.  LE het reeds met Solidariteit geskakel en terugvoer van een van hulle senior bestuurders ontvang, wat behels dat die beoogde organisasie nie as vakbond kan registreer en dan by Solidariteit affilieer nie.  In so ‘n geval sal die organisasie as professioneledienstebedryf onder Solidariteit ingedeel word, naas byvoorbeeld die chemiese en rekenaarbedryf. Elk van hierdie bedrywe funksioneer onder ‘n bedryfshoof en ‘n bedryfsraad wat deur die lede genomineer en verkies word.  Telkens is die regte en belange van die betrokke bedryf egter die oogmerk, en nie ontwikkelingsprojekte nie.

Braam de Vries (BdV) som die situasie op deur te noem dat Media24 ‘n besluit geneem het sonder raadpleging.  Die klem moet dus wees op ‘n organisasie wat na die belange van skrywers kan omsien.  Ter sake is die volgende: Die belange van die Afrikaanse skrywer moet só gehoor word dat laasgenoemde inspraak het by groter organisasies.  Die twee dinge wat deur so ‘n organisasie benodig word, is geld en regshulp om die belange van die skrywer te dien.

DM sê dat hy ten dele met BdV saamstem.  Alhoewel hy persoonlik gekant is teen groeperings en vergaderings, is daar nou ‘n behoefte aan ‘n drukgroep.  Die vraag raak egter: Hoe ver moet daar gegaan word om druk uit te oefen?  Sonder druk sal daar egter niks gebeur nie. In ‘n land soos Brasilië is gevind dat die meeste koerantlesers slegs die koppe van kunsblaaie lees.  Ingeligte lesers mis egter ‘n onafhanklike publikasie soos Vrye Weekblad.  Groot korporasies sal egter aanhou funksioneer met markbeginsels in gedagte, en dus is ‘n drukgroep nodig.  Hierdie groep kan egter nie almal insluit nie.

LE vra hierop of daar dus nou afstand gedoen word van die idee van ‘n vakbond?  Nicol Stassen (NS) meld hier dat vakbonde optree vir die belange van werkers teenoor hulle werkgewers.  AB verduidelik dat dit by vakbonde veral oor mag gaan, byvoorbeeld draaiboekskrywers wat staak en die filmbedryf daardeur seermaak.  Hy is egter onseker of ‘n skrywersorganisasie oor mag gaan beskik.  AB verduidelik ook kortliks dat die wortels van Solidariteit in die yster- en staalbedryf gevind kan word.  Belangrik ten opsigte van ‘n skrywersorganisasie is dat indien daar op ‘n boikot besluit sou word, dit afgeforseer moet kan word met sanksies teenoor diegene wat nie daarmee saamgaan nie.  AB noem dat ‘n vakbond goeie regsgeleerdes en ander hulpbronne sal benodig, dus affiliasie ook met ‘n groter beweging.  Morele of simboliese mag moet egter nie uit die oog verloor word nie, en die beoogde organisasie moet hierop bou.

LE som op en stel dat daar nie duidelikheid bestaan oor die aard van die beoogde organisasie nie, maar dat dit duidelik is dat daar behoefte is aan ‘n organisasie wat bedingingsmag aan skrywers sal gee.  AB stel voor dat  ‘n loodskomitee hierdie kwessie verder ondersoek en rapporteer.  LE noem dat dit ook ‘n kwessie van benaming is en dat die verskillende moontlikhede mekaar nie noodwendig uitsluit nie.

3.6 Lidmaatskap: Skrywersbelang of boekbelang?

LE stel die kwessie van lidmaatskap aan die vergadering as volgende punt.  Daar moet besluit word of die beoogde organisasie ‘n skrywersorganisasie of  ‘n boekorganisasie sal wees, en dit sal lidmaatskap asook projekte bepaal.  ‘n Keuse vir boekbelange sal indirek ook skrywersbelange insluit, terwyl ‘n keuse vir skrywersbelange ander belanghebbendes sal uitsluit.  LE vra die vergadering of hulle ten gunste van ‘n groter belangegroep is.

BdV stel ‘n inklusiewe liggaam voor, naamlik ‘n Afrikaanse boekorganisasie.  Die kwessie van opponerende belange word geopper, maar BdV wys daarop dat gesprekke oor botsende belange dan juis in die oopte gevoer kan word; BB noem ook dat daar ruimte vir debat sal wees.  BB wys ook daarop dat die insluiting van leeskringe en hulle lede die ledetal van die beoogde organisasie aansienlik kan vergroot, wat die stem na buite verder sal versterk.  Die vergadering aanvaar die voorstel van ‘n inklusiewe organisasie.

Loodskomitee en werksaamhede

Karin Brynard (KB) stel voor dat ‘n loodskomitee daargestel word en Ingrid Winterbach (IW) sekondeer die voorstel.  LE noem agt moontlike werksaamhede van die organisasie wat deur die loodskomitee ondersoek kan word, naamlik: 1.) Kommunikasie (persverklarings, omsendskrywes ens.); 2.) onderhandeling ten einde skrywersbelange te verteenwoordig; 3.) skakeling met ander rolspelers in die boekbedryf en ander deelgenote; 4.) koördinasie van leerskole, seminare ens.; 5.) daarstelling en instandhouding van betroubare bronne; 6.)verkryging en administrasie van ‘n ontwikkelingsfonds; 7.) verspreiding van relevante inligting d.m.v. ‘n nuusbrief en ander kennisgewings; en 8.) die werf van lede en administrasie van ledegeld.

Die vergadering stel 12 persone voor wat moontlik op die loodskomitee kan dien, mits hulle daartoe bereid is.  Hulle is (in alfabetiese volgorde): Andries Bezuidenhout, Gerrit Brand, Breyten Breytenbach, Kerneels Breytenbach, Willie Burger, Marga Collings, Willem Fransman, Amanda Lourens, Danie Marais, Desmond Painter, Steward van Wyk en Andries Visagie.  Die persone wat nie by die vergadering teenwoordig is nie, sal deur LE genader word.  BB word voorgestel as sameroeper van die loodskomitee.  Die notule sal binne ‘n week beskikbaar wees en onder die teenwoordiges gesirkuleer word.

Amanda Lourens
(Notuleerder)

22 Maart 2011

'n Jong man & 'n leeu

Die jong man gevang deur ’n leeu

Diä!kwain
(ook vertel deur sy suster, !Kweiten-ta-//ken)

terwyl hy jag word ’n jong man vaak
hy gaan lê, hy raak aan die slaap onder ’n bos
in die hitte van die dag kom ’n leeu
die leeu sleep die man aan sy nek
die leeu sleep die man in die swartstormboom in
die leeu gaan drink water
die leeu wil nie dors wees terwyl hy die man eet nie
die man draai sy kop in die swartstormboom
die leeu kyk om, net toe kyk hy om:
roer die man? lewe hy?
die leeu draf terug
die leeu skuif die man se kop gemakliker tussen die takke in
hy lek die trane uit die man se oë
die leeu lek die trane van die man se wange
die man kyk in die leeu se oë
die leeu kyk in die man se oë en lek sy trane
die leeu draf na die water

toe die leeu oor die rant verdwyn
hardloop die man huis toe
sy ma draai hom toe die velle van ‘n hartebees
sy ma brand kruie dat die leeu hom nie ruik nie
sy pak hom met takke toe

maar eensklaps kom die leeu oor die rant
die mense gryp hulle kokers
die mense loop die leeu tegemoet
hulle skiet hulle pyle
maar die leeu kom niks oor nie

‘ons moet ’n kind vir die leeu uitgooi dat hy ons los’
hulle gooi ’n kind vir die leeu uit
maar die leeu sê: ‘ek soek nie ’n kind nie
ek soek die jong man wie se trane ek gelek het’
die mense gooi assegaaie na die leeu
maar die leeu kom niks oor nie
‘ons moet ’n meisie vir die leeu uitgooi sodat hy ons los’
hulle gooi ’n meisie vir die leeu uit
maar die leeu sê:‘ek soek nie ’n meisie nie
ek soek die jong man wie se trane ek gelek het’
die mense begin die leeu steek,
maar hy kom niks oor nie
toe roep hulle die ma van die jong man
‘jy moet jou seun vir die leeu gee,
al is hy die kind van jou hart
die leeu bedreig ons almal
terwyl hy net jou seun wil hê’

die jong man se ma sê: ‘ek sal my kind vir die leeu gee
maar julle moet die leeu doodmaak
die oomblik as hy my kind byt
sodat hy kan sterf terwyl my kind sterf’

toe haal hulle die jong man uit die hartebeesvelle
en oorhandig hom aan die leeu
en die leeu sit sy groot pote om die skouers
van die jong man
en die leeu byt
die jong man in sy nek
en die mense steek die leeu,
steek en skiet die leeu
terwyl hy die jong man in die nek byt

toe sê die leeu: ‘nou kan ek sterf
want ek het die jong man gekry
wat ek gesoek het’
en toe sterf die leeu terwyl hy op die man lê
die sterwende man


Vertaal deur Antjie Krog

Ek het die teks in versreëls opgekap as eksperiment, om een moontlike lesing te gee - Johann de Lange

Vloervelletjie: 'n parodie

Michael Leonard, Changing Room III, 2008

Voorvelletjie
’n parodie

Ek was al moeg
om in sauna & kroeg –
net waar ek in Europa kom
by Sweed of Rus,
ons saak te stel,
toe tussen Bert & Chris
– my enkels oor een se skouers,
my kuite teen ’n warm baard –
my oog val op my mik,
my voorvel gluipend uit sy vag:

’n fluwelige tuit,
’n spits snoet
wat óp oor pensvel & nawel
na die harnas
van my borskas kruip.
’n Suiwer druppel vorm
voor die oopglip
& die hygende kleintongetjie
van Bert, of Chris
hom traag laat terugkrul & drup.

Vrye Woord: Ope brief aan die bestuur van Media24

_______________________________________________

Vrye Woord is 'n losse groepering van hoofsaaklik Afrikaanse skrywers, akademici, uitgewers en ander belanghebbendes. LitNet is die gasheer vir die nuusbrief (http://www.litnet.co.za/). Ons hoofdoel is om spraak- en meningsvryheid teen toenemende bedreiging te beskerm en die belange van alle skrywers en ander woordwerkers in ‘n ope demokrasie te bevorder. Ons is aan geen politieke of belangegroep verbonde nie. Deur die sytak WikiLigni beoog ons om enige vorm van magsmisbruik, korrupsie en verswyging aan die kaak te stel nadat dit vertroulik aan ons onthul is.

Redaksionele raadgewers: Jeanette Ferreira, Pieter Haasbroek, John Miles en Charl-Pierre Naudé. Redakteur: Charles Malan (hermes@absamail.co.za).
_______________________________________________


Soos onderneem is, is aanbevelings oor die ope brief in ag geneem en die volgende brief aan die bestuur gestuur.


OPE BRIEF AAN DIE BESTUUR VAN MEDIA24


Aan: mnr. Francois Groepe

CC: mnre. Abraham van Zyl, Peet Kruger, Tim du Plessis


Beste mnr. Groepe en ander bestuurslede

Vrye Woord is ‘n drukgroep skrywers wat die vrymoedigheid het om u vrae oor die enkele beoogde nasionale boekeredakteur vir u streekskoerante te vra nadat mnr. Tim du Plessis reeds ‘n basiese verduideliking vir die besluit gegee het en ons dit aan woordwerkers help deurstuur het.

U is bewus van die wydverspreide ontevredenheid oor die stap onder skrywers, uitgewers en ander woordwerkers. Sommige van ons oorweeg selfs 'n boikot indien dit die enigste alternatief is. Die nasionale bylaag word oorwegend gesien as ‘n verskraling van die literêre diskoers en nie ‘n verbreding nie. Die kritiek is reeds uitvoerig beredeneer op webwerwe soos LitNet en Versindaba, asook interne e-poskorrespondensie soos hierdie een wat wyd uitgestuur word.

DIE VRAE

Na raadpleging op al hierdie kuberplatforms oor die aard van ons korrespondensie met u wil ons dus graag die volgende vrae stel:

1 Wat is die basiese motivering vir hierdie sentralisering van redaksionele verantwoordelikheid? Is dit werklik slegs “beter gehalte” in ‘n gesentraliseerde blad, soos ons meegedeel word? As dit ook besparing is, hoeveel word werklik bespaar?

2 Waarom sou 'n enkele nasionale boekeredakteur die redaksionele werk beter kon doen nadat drie streekredakteurs van boekeblaaie en (aanvanklik) By volgens Media24 'n onvoldoende/ondoelmatige diens gelewer het? Gaan so 'n superredakteur dus onbeperkte bladruimte tot sy/haar beskikking hê om alles te dek wat in die verlede oorgeslaan is?

3 Is meerstemmigheid in literêre en verwante besprekings belangrik en hoe word dit hierna geakkommodeer, behalwe deur die keuses van die superredakteur wat sekerlik nie telkens drie resensies oor ‘n bepaalde boek gaan publiseer nie?

4 Is redaksionele meerstemmigheid en besluitneming oor boekverwante sake in die drie streke van die dagblaaie belangrik en wat gaan nou daarvan word?

5 Gaan die nuwe superredakteur by magte wees om landwyd te weet watter persoonlike oorweging agter die moontlike bespreking van ’n publikasie deur ‘n bepaalde resensent kan skuil in die lig van verskillende onderstrominge in die literêre wêreld?

6 Gaan daar naas die superredakteur ook nou ’n uitgesoekte groepie superresensente wees wat volkome objektief alles kan beoordeel sodat almal landwyd hulle oordeel in (gewoonlik) ‘n enkele resensie moet aanvaar? Kortweg: sal hulle dus in die posisie wees om ’n publikasie te kan “maak of breek”?

7 Gaan die verskeidenheid huidige literêre blaaie en bylaes (met die uitsondering van Rapport en Huisgenoot) nou in die nuwe superuitgawe opgeneem word sodat een uitgawe oor alles van alle boekesake vanoor die land en veral ook in die streke verslag sal doen?

8 Daar is waardering vir Rapport se boekebylaag as ‘n bykomende besprekingskanaal (hoewel talle nuwe boeke nie bespreek word nie), maar is Huisgenoot soos dit tans lyk, ook enigsins ‘n realistiese alternatief, soos ons meegedeel is?

DIE VERHOUDING MET MEDIA24

Media24 het duisende woordwerkers in sy diens, direk of indirek. Minstens honderde van ons se belange word deur hierdie plan vir ’n superredaksie geraak. Talle van ons as skrywers is onder Media24 en in die besonder NB-uitgewers se vleuels. Ons glo dus u sal verstaan as ons antwoorde op die vrae hierbo versoek.

Ons het geensins ‘n “vete” met u nie, want die woordwerkers, media, uitgewers en ander belanghebbers is wedersyds van mekaar afhanklik. Ons glo ook dat Media24 ons belange op die hart dra. Die meerderheid van ons is egter oortuig daarvan dat hier ‘n groot inperking van die literêre, intellektuele en akademiese diskoers gaan plaasvind. Afrikaanssprekendes se intellektuele ruimte is daagliks besig om te verskraal as gevolg van faktore soos ‘n regering wat steeds minder in ons regte belangstel en kommersiële instellings wat steeds meer verengels. Skrywers, akademici en ander denkers se bydrae in hierdie beperkte diskoers is van vanselfsprekende belang en mag nie verder ingeperk word nie.

Ons maak staat op u besinning oor soveel gedeelde belange. Dankie vir die aandag wat u, en in die besonder mnr. Du Plessis, reeds aan die aangeleentheid gegee het. Vrye Woord sal almal op hierdie groter forum op die hoogte hou van die korrespondensie oor die saak met Media24 en noukeurig nagaan wat met die beoogde superpublikasie gebeur.

Ons hoop egter dit is nog nie te laat vir herbesinning daaroor nie. Verskeie skrywers het reeds daarop gewys dat die nuwe superredakteur in 'n onhoudbare situasie geplaas gaan word omdat kritiek landwyd gaan instroom. Talle van ons glo dat dit 'n veel beter opsie is om die bestaande boekeblaaie in u drie streekskoerante met onder meer permanente redakteurs te verstewig. Daar is reeds die agterdeur oop gelaat dat Media24 maar eers "moet kyk hoe dit werk" - maar waarom wag totdat dit klaablyklik volgens soveel kundiges en 'n reeks argumente nie gaan werk nie?

Miskien moet ons bloot wag totdat u na die aansoeke vind dat 'n alwetende en dapper superredakteur nie daaronder tel nie!

Vriendelike groete

Charles Malan
Koördineerder, Vrye Woord


Lees ook:
Marga Collings: Nuwe skrywersorganisasie onder bespreking [Versindaba]
Francis Galloway: Afrikaanse skrywersvergadering: ’n mondstuk vir skrywers [Litnet]