18 September 2016 00:00
De Lange
is een van die fynste formuleerders in die Afrikaanse digkuns, skryf Daniel
Hugo.
’n
Hunkering se grein deur Johann de Lange. Uitgewer: Human
& Rousseau. Prys: R175.
Die Hertzogpryswenner Johann de Lange se
jongste digbundel het eintlik twee titels: ’n
Hunkering se grein (’n versreël van Sheila Cussons) en Pulvis et umbra sumus (ons is stof en skaduwees).
Die laasgenoemde is ’n uitspraak van die
Latynse digter Horatius (65-8 v.C.) en vorm ’n deel van Judith Mason se
skildery Roman Africa, wat op die
omslag van die bundel verskyn.
Hierdie twee titels, die amptelike en
nieamptelike, vat die temas en toonaard van die gedigte goed saam. Die
hoogtepunt van die bundel is inderdaad ’n lang nostalgiese en ontnugterde
gedig, “Twee vryverse vir Joan op 60”, oor die digter se viriele verlede en
valer hede in die styl van Allen Ginsberg. Die afname van seksualiteit in sy
lewe noem hy “die eerste dood”. De Lange se slotsom is: “vir wié of wát, in
gódsnaam skryf ek nog?”
Hierdie gedig is terselfdertyd ’n ongeëwenaarde
uitbasuin van De Lange se ongeremde gaywees. Later in die bundel staan daar ’n
gedig met die titel “Allen Ginsberg se boeke”, waar dié Amerikaanse gay beat
poet in ’n droom aan hom verskyn. En dié ontmoeting loop ook op ’n ontnugtering
uit.
In die Horatiaanse gees van die mens wat
net stof en skaduwees is, skryf De Lange in memoriam-gedigte aan T.T. Cloete,
prinses Diana, Marilyn Monroe, Michael Jackson, Nelson Mandela en Hennie
Aucamp. Aan laasgenoemde wy hy ’n hele afdeling: “Rust-mijn-ziel: ’n
hartseerwals”.
Rust-mijn-ziel is die plaas in die Oos-Kaap
waar Aucamp grootgeword het, en “Die hartseerwals” een van sy bekendste
kortverhale. Die beste van die Aucamp-verse is “Dagreis” wat so eindig:
Met Rust-mijn-ziel ’n soet spesmaas,
het jy ingekruip onder ’n grou karos
& met jouself gaan lepellê op
langelaas.
In “Binêr” vrees die digter vir sy eie “weg-raak
in die niet, / die niks-wees / ná die dood”.
Maar dit is nie ’n morbiede versameling
gedigte nie. Niks wat goed verwoord is, kan ’n mens werklik bedruk maak nie,
selfs al gaan dit oor die verganklikheid en dood. En Johann de Lange is een van
die fynste formuleerders in die Afrikaanse digkuns. In “Standaardtoer” (na
Robbeneiland) staan byvoorbeeld die volgende treffende beskrywing: “In die hawe
lê die seiljagte vasgemeer in visgraatsteek”.
As antidoot teen enige moontlike
swartgalligheid is daar ook uitbundige boutades in die bundel, soos die
besonder plesierige “Die mafia-wywe”: “Hulle suip soos Kosakke / & spandeer
geld soos Dominikaanse koppelaars.” Vir sy vriendin, die digter Joan Hambidge
wat vanjaar 60 word, skryf hy die kwatryn “Joan on the town”:
Die dinge wat jy aanvang!
Die plekke waar jy uithang!
Vir jou jare nog steeds
die ene Sturm und Drang!
Die groot getal kwatryne in die bundel is
nogal opvallend, nadat De Lange vyf jaar gelede reeds Weerlig van die ongeloof, ’n bundel wat uitsluitlik uit
vierreëllige verse bestaan, die lig laat sien het. Vir my gevoel is die
kwatryne in die jongste bundel oor die algemeen ’n bietjie flou – blote nawater
van daardie vorige versameling.
Veel boeiender is die twee sonnette met
ongewoon lang versreëls waarin hy Nelson Mandela huldig.
De Lange is ’n uitmuntende natuurdigter, en
die gedigte in die eerste afdeling getuig weer van sy uitsonderlike
beskrywingsvermoë. Veral “ ’n Murmurasie van spreeus”, ’n vrye sonnet, is ’n
meesterstuk. In die selfportret “Die digter as ronkedoor” (’n alleenloperolifant
of ongesellige man) sê De Lange: “Gestaak / kontak met medemens, selfs die
natuur / vervang met hoëdefinisie-TV uur na uur”.
Maar dit maak uiteraard nie saak waardeur
die digter geïnspireer word nie – die vrye natuur of digitale natuurbeelde – solank
die vers die leser oortuig. Hierdie leser is beslis oortuig.
Die gedig oor die hoenderhaan “Blink
Stefaans” is een van die min werklik geslaagde villanelles in Afrikaans.
Die villanelle is ’n vaste versvorm van 19
versreëls met ’n ingewikkelde refreinpatroon en slegs twee rymklanke. Om dit in
die rymarm Afrikaans te laat slaag, verg bomenslike vernuf. “ ’n Haan soos
Blink Stefaans / laat die ander hoenderhane eierdans”. Inderdaad.
In byna al sy bundels klink daar bewuste
eggo’s van N.P. van Wyk Louw op. Ook hier in “Blink Stefaans” vertoon die
parmantige haan ’n ooreenkoms met Louw se “Beeld van ’n jeug: duif en perd”
waarin “die goue haan wat al sy henne trap” sy verskyning maak. By De Lange
trap die blink haan met “sy geel geskubte pote elke lê-hen op die werf”.
In ’n
Hunkering se grein word die Louw-interteks aangevul met verwysings na
Boerneef. Soms word dié spel darem net te oordadig en selfs gedwonge, soos in
die herskrywings van onderskeidelik ’n Boerneef- en Louw-gedig in “Twee blaaie
geskeur uit Groot verseboek”. Dié intertekste help wel om die bundel tot ’n
eenheid saam te bind. Die digter is self, soos die swermende spreeus in die
openingsgedig, “ ’n energie wat dink en weef”.
Ondanks my bedenkinge oor heelwat van die
kwatryne sal ek nie die volgende een, met die veelseggende titel “Weef”, wou
mis nie. Gedigte in ’n bundel vorm ’n weefwerk wat aan die digter skuiling bied
tussen hemel en aarde, tussen tyd en ewigheid:
Die vinkneste wieg bo die watervlak
soos druppels immer gereed om te val.
Ons drome reik deur tydlose ruimtes
terwyl ons geanker bly aan ’n wal.
(Hierdie onderhoud word geplaas met vriendelike vergunning van Rapport)