André Pretorius - Italiaanse
intermezzi. Naledi, 2016. ISBN 97809238316254. Prys: R225.
Resensie: Johann de Lange
Ek is deur en deur ’n leunstoelreisiger, en vir ’n leunstoelreisiger is ’n
reisskrywer die toergids. En van ’n toergids vra ’n mens net één ding: dat hy
jou nie verveel of tussen jou en die plekke en dinge wat jy besoek, sal kom
nie.
Die verskyning van Italiaanse intermezzi laat my hoop dat daar ’n
herlewing mag wees van die reisskets wat so ’n gewilde en geliefde genre was
met skrywers soos André Brink, Hennie Aucamp, Elsa Joubert, Uys Krige en Ernst
van Heerden, om net ’n paar te noem – ’n genre wat reeds teen die 1980’s aan
die uitsterf was.
Aucamp se In lande ver vandaan (2001), sy reisjoernaal deur Tibet
en Nepal, was ’n welkome herontmoeting.
Maar die verskyning van As almal ver is: Suid-Afrikaners skryf huis toe,
saamgestel deur Danie Marais in 2009, het ’n verrassende verskuiwing van
perspektief gebring. Pleks van gewone reissketse is As almal ver is ’n
versameling stemme van ons eie diaspora, die ekspats wat met nostalgie briewe
terugskryf huis toe.
Pretorius is ’n gesoute reisiger. Hy skop af met sy reis hoog op by die
stewel se dy, en van daar af sigsag hy al met die kuit langs af tot by die hak.
Italiaanse intermezzi is die produk van talle besoeke aan Italië wat begin het
in 1992 as arm student. Hy is ’n fyn waarnemer en wanneer hy oor ’n stad of
streek skryf, lig hy dit toe met sy uitgebreide kennis van die filosofie,
geskiedenis, kuns, kos, geografie en opera.
Sy interessante aanhalings uit ander tekste verdiep en verryk die
leeservaring en wys ook die leser heen na ander boeke wat die lees sal beloon.
Naas Henry James se klassieke Italian Hours, wat leer dat
waarneming nooit net beskrywing is nie maar ook insig, is Pretorius ook ’n
liefhebber van Peter Blum, en belig soos die vuurhoutjieverkoper die
geskiedenis se “brewwe ligmomente” aan die hand van aanhalings uit Blum se
verse, en verhelder Blum se verknogtheid aan die Europese, en ook sy ryk
belesenheid. Die skets oor Triëst is veral interessant omdat Blum (moedswillig)
voorgegee het hy is in Triëst gebore.
Een van my gunstelingreissketse in die boek is dié oor Venesië, ’n stad
wat ook vir Blum in sy vers “Stad op die water” laat tob het:
Hoe sal die unieke
eeue-ryke steengeworde droom
beskerm word teen ons uitbundiges,
voortvarendes – teen besoedeling en
stoom?
Hy volg eweneens die roete van die vlugtende jong Uys Krige (beskryf deur
Krige self in The Way Out: Italian Intermezzo), en vind nog mense wat
Krige met deernis en warmte onthou.
Of hy volg die selfvernietigende vlugtog van die skilder Caravaggio van
Milaan na Napels tot by Porto Ercole aan die Toskaanse kus waar hy dood op ’n
strand aangetref is. Met biografiese inligting oor Caravaggio so skraps, gaan
staan Pretorius stil by sentrale skilderye van Caravaggio, en kyk diep en
aandagtig, want dis in sy werk wat sy eintlike biografie opgeteken staan. Hy
haal ook Blum se pragtige vers oor “Die roeping van Mattheus” aan.
Die eerste vereiste vir ’n reisskrywer is dat hy ’n entoesiasme en ’n
liefde moet hê vir sy onderwerp en dit kan oordra aan die leser.
Pretorius het nie altyd die vermoë om ’n landskap of karakter in ’n enkele
sin raak te vat soos ’n Aucamp of Brink nie, en soms oorwoeker die groot
hoeveelheid inligting wat hy byhaal die vloei van die reis en die teks, maar ek
vit nou net.
Sy liefde vir Italië is aansteeklik. En reis – behoorlik reis – beteken
dat jy óók en verál by sommige plekke of dinge stilstaan en jou daarin verdiep.
Pretorius is ’n reisiger met ’n verfynde sensibiliteit en belesenheid, en
is wyd belese binne die reisgenre self.
Die sketse in Italiaanse intermezzi is nie tradisionele reissketse
soos ons dit vroeër geken het nie. Hulle is meer: eerder essays as reissketse,
en hulle laat jou die wêreld om jou heeltemal vergeet.
Johann de Lange is ’n vertaler, digter en kortverhaalskrywer. Hy is in
2011 met die Hertzogprys vir poësie bekroon.
(Hierdie
resensie het eerste verskyn in Rapport,
& word herhaal met vergunning.)