(c)
Die debat rondom die gedying van Internet-digters wat gemoedere hoog laat loop, & in verlede Sondag se Rapport opgeneem is (So jy dink jy is 'n digter?), het in 'n sin meer verwarring geskep & vrae onbeantwoord gelaat as wat dit geantwoord het. Dit is onvermydelik wanneer 'n joernalis binne beperkte bestek komplekse probleme so genuanseerd as moontlik probeer aanbied.
Ek gaan nie poog om al die vrae & misnoë & instemmmings aan te spreek wat intussen onderaan die berig aangeteel het nie. In stede daarvan het ek besluit om my antwoorde op die vrae wat aan my gerig is volledig hier te herhaal in die hoop dat lesers my uitlatings binne konteks kan lees & verstaan. Ek gaan ook nie die blog ooplaat vir besprekings nie, angesien dit 'n gesprek is wat al eeue aan die gang is, & nóg eeue vorentoe sal voortduur.
Hiermee dan die vrae wat ek via e-pos ontvang het, met onderaan my antwoorde. Ek vra verskoning vir enige lomp stellings of herhalings - ek het die vrae onder groot druk & tussen ander verpligtings deur geskryf. Ek het geen ingrypende wysigings aangebring nie, want dan sou dit 'n wanvoorstelling word van die materiaal waarmee die joernalis moes werk.
*
Wat is ‘n “gedig” – kan die Facebook-skrywers hul skryfwerk
ook gedigte noem (ek gaan ‘n paar insluit)?
Oor wát presies 'n gedig is, word
al eeue lank gekibbel. Die gedig is 'n verskuiwende teiken. Deur die eeue is
gepoog om 'n definisie van wat 'n gedig is te formuleer. En daar is 'n paar baie goeie definisies.
Vir my is daar rofweg drie kenmerke wat in verskillende verhoudings in elke
gedig voorkom, nie noodwendig al drie tegelyk nie, maar ten minste twee: die
vooropstelling van taal, die gebruik van metafore & ander stylfigure, &
'n uitbuiting van die ritmiese aspekte van taal.
Enige kritiese leser sal
onmiddellik sê dat dieselfde geld vir sommige prosatekste. En dis waar. Dis die
probleem met definisies van poësie. Elke gedig bevat in homself die maatstawwe
waarvolgens hy gelees wil word, party van hierdie maatstawwe is baie
konvensioneel & word dikwels by ons ouer poësie aangetref. Wanneer mens 'n
gedig beoordeel, moet jy kyk wát dit is wat die digter wil bereik, wat die
formele riglyne is wat die digter gekies het, & in welke mate die gedig die
absoluut beste gemaak het van daardie riglyne, of die digter dit ten vólle
& ten beste ontgin het.
Wat maak ‘n gedig “goed”… en wat maak hom “swak”?
In 'n sin is dit makliker om
te sê wat poësie nié is nie, of wat swak poësie is, deur te kyk na die
verskillende maniere waarop gedigte ontspoor, of nie daarin slaag om by hulle
riglyne te hou nie: gemengde metafore, logiese denkfoute, cliché's of 'dooie'
beelde, beeld-inkongruensie, stoplappe as dit kom by metrum & rym, die
geykte of verbeeldinglose gebruik van rym, oordrewe sentimentaliteit. Die
meeste swak gedigte wat op die internet verskyn kan uitgelig word op grond van
een of meer van hierdie swakhede.
Die vraag ontstaan onmiddelik wie
of wat my of enige ander digter/kritikus die reg gee om sulke uitsprake te
maak. Al antwoord wat ek kan gee, is dat hoe langer mens die poësie bestudeer
of bedryf, hoe meer mens lees & skryf, hoe beter raak jy om swakhede te
identifiseer (hoewel daar ook onder voortreflike digters swak lesers/kritici is
omdat digters dikwels apologete word vir hulle eie metodes & ander aan
hulle eie maatstawwe meet). 'n Vrou wat baie bak, & gereeld bak, sal 'n
swak bakster se koekies by 'n tuisnywerheid kan identifiseer, & ook weet
wanneer sy een raakgeloop het wat béter as sy bak. Hoe weet sy, kan ons vra? En daarmee
is ons terug by die vraag hoe weet mens wanneer 'n gedig slaag of nie?
Of
digters daarvan hou of nie, daar is tóg sekere universele maatstawwe wat
deur die eeue uitkristalliseer het & wat in die spel kom by die beoordeling
van kuns. Maar ook hóé ons lees, verander oor die tyd, net soos hoe ons skryf.
Daarom wil ek nogmaals beklemtoon dat die gedig 'n verskuiwende teiken
is.
Daar is digters wie se werk
ek ook nie verstaan nie, sekere tendense waarmee ek nie bygehou nie, daarom
maak ek nie uitsprake oor daardie digters nie. Ek het nie die reg nie, ek het
nie die moeite gedoen om te verstaan wat hulle doen nie, ek het nie die harde
werk ingesit wat daardie digters ingesit het in die bemeestering van daardie tegnieke nie. Oscar Wilde het gesê net 'n afslaer bewonder álle kunsbewegings. Mens hóéf nie van als te hou nie. Volg jou instink, & doen jou huiswerk.
Hoekom, dink jy, is daar soveel venyn van die Facebook-groep
teenoor die gevestigdes?
Ek dink dit kom dalk op
iets so eenvoudigs neer as die toeëiening van "etikette", die reg om
jouself 'n digter te noem. Nie almal wat die pen opneem is digters nie. Die
etiket van digters veronderstel meestal dat jy gepubliseer is in die een of
ander vorm, verkieslik 'n bundel van jou eie, & dit veronderstel 'n sekere
bedrewenheid in die kunsvorm wat jy gekies het.
Die eerste probleem wat mens
teenkom, is die vereiste van publikasie. In die internet-era word die
verskyning van gedigte op webblaaie of forums beskou as gelykstaande aan
publikasie. Dit hoef nie meer op papier of in boekvorm te wees nie. Die
vereiste van "bedrewenheid" bring ons terug by die idee van
maatstawwe, maar ek dink hiér moet mens in ag neem wáárom iemand skryf. As dit
net is vir eie plesier, of die plesier van vriende of mede-internetdigters,
dink ek moet gevestigde digters aanvaar dat daardie gedigte nie meer in laaie gaan bly lê soos in die verlede nie, maar nou "gepubliseer" word op die
internet.
Die behoefte om gedigte te skryf is 'n byna universele behoefte, daar
was net nog nooit 'n uitlaatklep daarvoor soos die internet nie. Wanneer hierdie
skrywers hulleself digters noem, grief dit gevestigde digters waarskynlik omdat
die skryf van goeie gedigte, of om 'n suksesvolle loopbaan as digter te hê báie
harde werk & toewyding vereis. Dis in 'n sin soos Masterchef op TV: nie
almal wat kook, of lief is vir kook, of 'n goeie dis kan raakproe nie, kan hulleself
chefs noem nie. Sou hulle dit doen, sal sommige van die régte chefs eweneens daardeur irriteer word, of met hulle die spot dryf, terwyl ander dit net sal
ignoreer. As dit niemand skade berokken nie, & iemand plesier gee, let it
fly.
Daar is soms kritiek van die publiek dat die gevestigdes se
werk ontoeganklik, onverstaanbaar is… wat is jou kommentaar hierop?
Die onlangse opname van die 100
gewildste gedigte onder gewone lesers het dit baie duidelik gemaak min of meer
wanneer daardie lesers ophou nuwe poësie lees het. Om by te hou in enige veld
behels dat jy jou vergewis van nuwe ontwikkelinge. Dit sal jou baie onrustig
maak as jou dokter hom glad nie steur aan vakliteratuur nie, nie lees oor die
jongste ontwikkelings in sy veld nie, & nie kongresse bywoon nie. Hoe kan hy jou
die beste behandeling gee as hy wat sy kennis van sy vak aanbetref, bly
vassteek het in die jaar toe hy graad gevang het?
En tóg is lesers
heeltemal tevrede daarmee as dit kom by letterkunde. Die 100 gewildste
gedigte-opname het getoon dat ons lesers vasgesteek het by die gedigte wat
hulle op skool of varsity teengekom het. Hulle het geen moeite gedoen om nuwe
werk te lees, & óór nuwe werk te lees (in die vorm van resensies of
artikels) nie. Dit wil my voorkom asof hulle verwag om nuwe kennis,
ontwikkelings, tegnieke etc. doodgewoon deur osmose op te neem. Dit werk met
niks so nie.
Poësielesers is 'n baie kleiner groep as poësieskrywers (dié wat
hulle as digters beskou maar dan duidelik in hulle eie skryfwerk vasgesteek het
in die soort gedig wat hulle laas op skool bestudeer het). As ek weer kan teruggaan na die metafore van kos of medisyne - dis baie mededingende velde, met nuwe
tegnieke, bestanddele, kombinasies etc. wat teen 'n geweldige tempo ontwikkel.
As chef of sjirurg kan jy mos nie jou hande in die lug gooi & kla dat
vandag se kookkuns of sjirurgiese tegnieke onverstaanbaar geword het nie. Om by
te bly, & ook om te kan aanhou geniét van enigiets moet jy jou op datum hou
met wat gebeur. Dit verg inspanning. Jy gaan nie gewig verloor deur te dink oor
gym toe gaan nie.
Dink jy daar is ‘n plek vir Facebook-digkuns… of moet dit
liewer iets anders genoem word... dalk Facebook-versies?
Absoluut. Die huis van die poësie het báie
kamers. Nie almal se motivering is dieselfde nie, & ek dink mens moet dit
in ag neem voordat jy 'n oordeel uitspreek. As iemand net vir eie plesier
skryf, is dit heeltemal in orde, maar as daardie persoon besluit wat hy/sy
skryf is poësie, dan moet hy/sy verlief neem dat dit aan sekere standaarde gemeet gaan word.
Heel dikwels
vorm die internetdigters informele soort gemeenskappe of groepe wat vir mekaar
skryf & mekaar se werk ondersteun & vir mekaar raad gee, dieselfde soort situasie wat mens in werkswinkels aantref. As dit die
skrywers & lesers van daardie gedigte plesier gee, & nie aan die groot klok gehang gaan word nie, is dit in orde wat my
betref.
Maar wanneer dit kom by lesers geld dieselfde vereistes: as
jy as leser tevrede is om net die golden oldies te lees & te geniet, is daar niks mee verkeerd nie, maar dan verbeur jy die reg om te kla oor die onverstaanbaarheid van
moderne poësie. Jy kan nie jou brood aan beide kante gebotter hê nie. As jy die
moderne poësie wil geniet, moet jy dit in die eerste plek lees. En die verkope
van poësie bewys helaas dat ons baie slegte lesers van poësie is.
Ek wil my kop uitsteek & sê ek dink dis 'n
universele verskynsel in alle tale & kulture. Poësielesers is 'n klein
groep. Ironies genoeg is poësieliefhebbers 'n veel groter groep, want dit behels
blykbaar dat jy inderdaad nie gedigte hoef te lees nie. Jy hoef dit net in 'n stadium te gelees hét,
& 'n paar gunstelinge te hê.
Skrywers van sg. "swak poësie" kán
kommersieel meer suksesvolle loopbane hê as ernstige digters wat harder werk.
Dis 'n bitter pil, maar ons moet hom maar sluk. There is no accounting for
taste. Ons sien dit gebeur by populêre Afrikaanse musiek. Bittermin van die
suksesvolle sangers kan twee ordentlike reëls aanmekaar lap, maar hulle verkoop
duisende.
My oplossing: neem kennis van alles wat op jou terrein gebeur, &
lees of luister na dié sangers of digters wat werklik goed is & jou plesier
gee. Vir elkeen van ons gaan dit ander kombinasies wees.
(c) Johann de Lange